Boeken en beesten
In het kader van wat hopelijk te zijner tijd mijn tweede boek wordt, ben ik gister naar Den Haag geweest. Om precies te zijn naar het museum Meermanno (Huis van het Boek) aan de Prinsessegracht, vlakbij het Malieveld en op loopafstand van het Binnenhof. Na vorig jaar voor eerdere hoofdstukken achtereenvolgens een atlas van Blaeu in de Enkhuizer Librije, de Description de l'Égypte in Teylers Museum en het boek van Belzoni in het RMO te hebben doorgebladerd, mocht ik ditmaal in het Meermanno een baanbrekend boek van hiërogliefenontcijferaar Jean-François Champollion uit 1824 bekijken: de Précis du système hiéroglyphique des anciens Égyptiens. Het boek werd hiervoor zelfs speciaal voor mij uit een geklimatiseerde kluis gehaald! Na zo'n twee uur bladeren was ik een aantal foto's en een paar blaadjes met aantekeningen rijker, precies wat ik nodig had voor het vierde hoofdstuk van mijn eigen boek-in-wording.
De Précis du système hiéroglyphique, opengeslagen in het kantoor van het museum Meermanno
De Précis du système hiéroglyphique speelt in de herontdekking van het oude Egypte (het onderwerp van mijn boek) een cruciale rol, omdat het de ontcijfering van Egyptes oude schrift markeert. Eeuwenlang had men geen idee wat die zo karakteristieke Egyptische vogeltjes, poppetjes en watergolfjes precies betekenden, waardoor de wildste verhalen de ronde deden. De hiërogliefen zouden filosofische verhandelingen en verheven boodschappen verbergen, zo dacht men zelfs. Maar begin negentiende eeuw wist Champollion de ware aard van de code te kraken. Geholpen door enkele belangrijke inzichten van andere geleerden puzzelde hij zich een weg door de eeuwenoude tekens heen en kon hij in 1824 middels zijn Précis du système hiéroglyphique wereldkundig maken dat het Egyptische schrift geen verheven symbolentaal was, maar "gewoon" een systeem dat met zowel klank- als woordtekens de taal van de oude Egyptenaren overdraagt.
Een tabel met hiërogliefen en bijbehorende klankwaardes in Champollions Précis
Voor lezers anno nu is het hiërogliefenschrift hopeloos omslachtig, gewend als wij zijn aan ons alfabet met slechts een overzichtelijke 26 letters. Maar omslachtig of niet: hiërogliefen zien er wel heel mooi uit, met al hun verschillende kleine tekeningetjes. En voor dierenliefhebbers is het interessant te weten dat ongeveer een kwárt van alle hiërogliefen een dier toont, waarbij vooral vogels goed zijn vertegenwoordigd. Dieren spreken duidelijk al eeuwen tot onze menselijke verbeelding, zo bleek ook uit een handgeschreven, middeleeuws boekwerk dat ik zag liggen in het Meermanno-museum zelf. In dit Boeck vanden proprieteyten der dinghen uit 1485 (!!) is een hoofdstuk gewijd aan de vogelen int ghemeen ende int speciael, met op de linkerpagina een fraaie prent waarop verschillende soorten vogels zijn te zien, waaronder een pauw, een zwaan en ooievaars.
Het Boeck vanden proprieteyten der dinghen, met op de linkerpagina een fraaie vogelprent
Over dieren, kunst en erfgoed gesproken wil ik tot slot nog wijzen op de Westerkerk in Enkhuizen. Komende zomer wordt hier een expositie georganiseerd over de Enkhuizer schilder Paulus Potter (1625-1654), die zich had gespecialiseerd in het portretteren van dieren. Om ook de allerjongste bezoekers iets te doen te geven tijdens de tentoonstelling ben ik momenteel een speciale "dieren-speurtocht" voor de kerk aan het maken, bestaande uit een aantal afbeeldingen van dieren. Je zou het namelijk misschien niet direct zeggen, maar in zijn houtsnijwerk en in de gebeeldhouwde grafstenen herbergt de monumentale Wester verschillende dieren. Dit varieert van een ossenkop en een haan tot bijvoorbeeld een eenhoorn en een papegaai. Een bonte dierenboel waarvan sommigen goed zijn te zien en anderen wat lastiger, kortom: ideaal voor een speurtocht!
Mijn dierenspeurtocht in de "digitale steigers"